Rozwój dziecka w pierwszym roku życia

Pierwszy rok życia to dla nas i dla dziecka czas niezwykle intensywnych zmian. W naszym życiu pojawia się nowy, malutki człowiek, którego dopiero musimy się nauczyć i poznać. Dla małego dziecka to również całkowicie, inny, nowy świat. Ten post pozwoli Ci lepiej zrozumieć Twoje dziecko w pierwszym okresie jego życia.

Wczesne dzieciństwo

Pierwszy okres życia dziecka, od pierwszego do trzeciego roku życia nazywamy wczesnym dzieciństwem i dzielimy go na poszczególne okresy: wiek niemowlęcy, w którym możemy wyróżnić fazę noworodka i okres niemowlęcy a także wiek poniemowlęcy – którym zajmę się w kolejnym artykule (Harwas-Napierała, Trempała).

Wiek niemowlęcy

• Faza noworodka

Pierwszy miesiąc życia dziecka jest okresem, w którym dziecko wkracza w nowy świat, dopiero przystosowuje się do życia w nowym środowisku. Jest to czas wielu zmian. Między innymi zmienia się zupełnie środowisko, w którym żyło – temperatura otoczenia, oddychanie, nowy sposób przyjmowania pokarmu i wydalania. Widzimy tutaj jak trudny jest to czas i jaki dyskomfort odczuwa mały człowiek.

Małe dziecko przychodzące na świat jest wyposażone w wiele odruchów, część z nich jest charakterystyczna dla dziecka i dorosłego, a część tylko dla noworodka. Charakterystyczne dla noworodka odruchy to:

• Odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca podczas drażnienia stopy),
• Odruch toniczno-szyjny (kiedy odwrócimy głowę dziecka, wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a po przeciwnej kurczą),
• Odruch Moro (dziecko unosi kończyny i przyciąga je do ciała w geście obejmowania),
• Odruch chwytny (zaciska dłonie na przedmiocie i mocno trzyma, tak że można je unieść w górę i oderwać od podłoża),
• Odruch marszu automatycznego (przy zetknięciu stopy z podłożem wykonuje rytmiczne ruchy chodzenia).

Jeśli niektóre z tych odruchów utrzymują się jeszcze w drugim półroczu życia dziecka, może to świadczyć o nieprawidłowym rozwoju układu nerwowego.

Noworodek dużo śpi, czasem można spotkać się ze stwierdzeniem, że taki mały człowiek w kółko tylko płacze, je i śpi. Noworodek śpi około 16-18 godzin na dobę. Niemowlę już około 13-14 godzin.

Regularności zachowania, snu i aktywności noworodka sprzyja uporządkowany plan dnia i powtarzający się schemat.

Mały noworodek już sporo umie. Badania nad noworodkami pokazują, że ich zdolność percepcji pozwala na naśladowanie wyrazów twarzy ich opiekunów już w 2-3 tygodniu życia. Jest to niezwykle istotne, bo umiejętność naśladowani rozwija się w pierwszych dwóch latach życia dziecka bardzo szybko i intensywnie. Jest jednym z ważniejszych sposobów uczenia się.

• Wiek niemowlęcy

Pierwszy rok życia dziecka to okres dalszych intensywnych zmian w rozwoju dziecka. Najbardziej widoczne zmiany zarysowują się w obszarze rozwoju ruchowego. Nazywamy go rozwojem psychoruchowym ze względu na powiązanie i zależność rozwoju psychiki od motoryki. W tym czasie dziecko rozwija umiejętności w zakresie postawy ciała, poruszania się, chwytania i manipulowania.

Różnią się też reakcje dziecka na bodźce, noworodek reaguje na dźwięki nieskoordynowanymi ruchami, a niemowlę potrafi już odwrócić głowę w odpowiedzi. Dziecko potrafi również wykonywać czynności tzw. trójfazowe, czyli złożone jakby z trzech oddzielnych czynności – spostrzegania, sięgania i chwytania, w przeciwieństwie do wcześniejszych dwufazowych.

Do opanowania nawyków ruchowych dziecko potrzebuje najpierw umiejętności panowania nad postawą ciała (3 miesiąc – trzymanie głowy w pozycji pionowej, 8 miesiąc – samodzielne siadanie, 10 miesiąc – stanie i trzymanie się oparcia).

Rozwój ruchowy w zakresie lokomocji to m.in.:

• obroty w pozycji leżącej (z pleców na bok – 3 miesiąc, z brzucha na plecy – 5 miesiąc, z pleców na brzuch – 6 miesiąc),
• samodzielne siadanie i pełzanie – 8 miesiąc,
• raczkowanie – 10-11 miesiąc,
• chodzenie – 12-13 miesiąc.

Rozwój ruchowy obejmuje również zagadnienie manipulacji, której najważniejszym aspektem jest koordynacja wzrokowo-ruchowa. Dziecko uczy się chwytać i sięgać. Te czynności przebiegają pod kontrolą wzroku. Pod koniec okresu niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotami za pomocą obu rąk. Doskonali chwyt pęsetkowy, polegający na przeciwstawianiu kciuka innym palcom. Na początku pierwszego roku życia dziecko nie potrafi jeszcze manipulować przedmiotami, dopiero pod koniec umie już np. w zabawie wkładać klocki do wiaderka, układać klocki jeden na drugim, rozumiejąc ich przeznaczenie.

W tym okresie następuje również intensywny rozwój percepcji u dziecka – dziecko uczy się rozróżniać kolory, odróżniać kształty, umie rozróżnić zmianę – np. zniknięcie danego przedmiotu, lub zmianę jego wyglądu. Dziecko w końcu rozwija czynności eksploracyjne, zbliżając się do przedmiotów, manipulując nimi i stawiając pytania i hipotezy. Ważne jest by dawać dziecku w tym okresie różnorodne bodźce, zachęcać je do manipulowania przedmiotami i zabawy.

W tym okresie pojawiają się również pierwsze przejawy komunikacji dziecka z dorosłymi. Pierwszy uśmiech, umiejętność wyrażania i różnicowania pierwszych emocji, lęk społeczny, proste zabawy. Dzięki pierwszej komunikacji dziecko zaczyna rozumieć, że ludzie są istotami myślącymi i czującymi.

To w tym okresie dziecko zaczyna gaworzyć, wytwarzają się pewne wzorce dźwięków, które powtarzają się w określonych sytuacjach. Dźwięki te stają się często pewnego rodzaju symbolami, dzięki którym rodzice mogą kontaktować się z własnym dzieckiem. Większość kontaktów jednak pozostaje przez długi czas z fazie niewerbalnej – bez słów, za pomocą gestów, wyrazu twarzy, krzyku. W tym okresie następuje rozwój porozumiewania się z dorosłymi.

Dziecko w okresie niemowlęcym rozwija się również społeczne i emocjonalnie. Wytwarza więzi z bliskimi, różnicuje emocje a także nawiązuje pierwsze kontakty z innymi dziećmi.

By dziecko rozwijało się prawidłowo niezbędne jest przywiązanie, które rozwija się już od pierwszych dni życia, podczas jego kontaktów z matką, przejawiając się również w nieufności wobec obcych i śmiałości wobec swojego opiekuna.

Ten czas jest trudny dla dziecka i dla nas, nie potrafi się z nami dobrze komunikować a my z nim. W wielu sytuacjach jesteśmy zdani na swoją własną intuicję, ale czasem warto jej posłuchać i otworzyć się na to, co chce nam powiedzieć nasze małe dziecko, dla którego jego rola w nowym świecie jest równie nieznana, jak dla nas.

Artykuł przygotowany w oparciu o Psychologia rozwoju człowieka Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała